'Entrega en man', a crónica
In your face. Así é como teñen denominado o tipo de teatro creado por Martin McDonagh. Na túa cara, na túa puta cara. O teatro inglés (incluso o teatro que ten parte de londinense e gran parte de irlandés) pode soltar este tipo de verdades coma puños porque levan unha longa traxectoria de reivindicacións e de poñer os pés nas táboas e berrar, e poñer os pés nas rúas e berrar, e de ter levado hostias por cada un dos berros. In your face. Así en McDonagh coma en Dunbar.
Chegadas as dez e media fóra aínda non é noite e Mr Dumpty paséase entre a multitude que vai enchendo o auditorio ate non deixar ningunha butaca baleira. Respírase ese aire cálido que non ten que ver co clima, que ten que ver coa excitación de recuncar nos lugares cómplices de estármonos a salvo dentro da disidencia da cultura. El que sabe de todas as ficcións ás veces escapa da súa prisión de Tungsteno, pecha o paraugas e sae a vontade para exercer o seu dereito á liberdade entre aqueles carteis de Mostras pasadas. Non está ao alcance de todas as miradas. Os pés guíanme trazando as súas pegadas, por sorte, calza máis ca min e a cada alancada bota a vista atrás para se asegurar de que non perdo o paso. No entrelance quixera dicir que recoñezo as súas olladas, mais a súa face non é tal senón a superficie dun ovo e polo tanto calquera das súas reaccións é unha interpretación xenerada pola miña percepción, filtrada polos meus prexuizos. Quero entender que fica preto miña para me deprender do teatro, mais o único verdadeiro é a potencialidade do seu interior, que pode albergar paxaros e tempestades. Deita no chan unha liña de pesca, delgada, desde a porta principal ate a parede do fondo, convidándome a camiñar sobre ela. Tiro os zapatos e sinto esa presión finísima do fío contra a pranta dos pés, el inclina a cabeza ao tempo que as miñas mans e parte do meu equilbrio se precipita cara si temendo que o ovo perda a ancoraxe do pescozo do traxe e caia de xeito irremediable sobre o chan do auditorio. Sei que o movemento dura exactamente tres latexos dun corazón que xa rompín hai anos coa mesma textura calcárea do seu orbe. Mais recupera, e eu quero entender no seu xesto que a primeira obra establécese no acceso a todos, na terra, na capacidade de camiñar e ir paso a paso, cos ollos pechados de principio a fin, en liña do coñecido.
Soan os tambores, a Ameza de bombo baixa polo corredor principal do patio de butacas precedendo a un mestre de cerimonias demasiado grande para o tambor de plástico que lle pendura do pescozo. Mr D retírase ao palco número cinco, onde de novo esta noite escoitaremos estraños sonidos, e alguén pensará ter visto o rastro dunhas mans en luvas brancas a apraudir nese momento de caída do pano. Pero aínda queda moito para que tal cousa aconteza.
“A festa faina a xente que baila a peza” reza o pregoeiro, non os políticos que fan algo, non tanto como puidesen, por pagar o local. A festa fala por voz dun daqueles rapaces da Mostra, de alguén que recoñece publicamente que o teatro foi aquelo que probou e que o convenceu, que o salvou, que fixo que a súa intención de actuar non fose só un verbo na procura da acción, senón un xeito de vida ao servizo da interpretación e da construcción da ficción dun país. Nada menos. In your face. Lembra na roupa a orixe de Arlequín, os remendos, a vontade do reflexo de Odín, pai de todos, criatura forxada na internacionalidade de Cangas, na forza de quen no Morrazo artellou os primeiros momentos doutro fenómeno que foi noutras cidades, que foi en Edimburgo á sombra do Festival e desenvolveu o Fringe, que foi un dos tecidos estruturais base da creación do teatro galego, que Compostela nin sequera hai corenta anos, estaba tan lonxe. In your face. Denuncia o actor o desleixo por conservar, por coidar, por… coma no arte, curar. Incluso curar un corpo que non é doente pero no que as feridas económicas doen, proen, desangran, destrúen. E pese a todo, a Mostra dá un paso adiante. Corenta anos son moito máis ca nada, non habita a Nada de Ende nas portas do alento de Xiria, e ese Momo que un día, hai tantos segundos, representou Soaxe, aínda sabe como perseguir tartarugas. Non hai tango que cante a Mostra de Cangas, que aínda lle queda moito por ruar. E que viva o teatro, malia que teña que facelo neste boca a boca suicida do porfiar incómodo dxs soñadorxs.
Martin McDonough foi dramaturgo residente no National Theatre de Londres. É probable que non comprendamos demasiado ben como funcionan este tipo de asuntos, a fin e ao cabo, o teatro profesionalizado galego a través do CDG tan só leva en pé 40 anos. Gran parte da súa obra recolle a sua experiencia coma irlandés, o folklore do Galway natural de seu pai e súa nai, e a súa experiencia coma mozo traballador en Londres. Foi un rapaz con talento que chegou a ser gran promesa da dramaturxia británica non demasiado tarde e iso está ben. Non fai falta levar traxe para encetar textos, chega con ter paxaros na cabeza e, ás veces, a mala hostia xusta e necesaria.
This is a comedy about characters who listen and who dare. Be careful when you see it, because the same is asked of you. Laugh too soon and you will miss the lines. Listen too poorly and you will miss the story.
New Yorker Theatre Guide
Porén Entrega en man ten lugar nun cuarto de motel estadounidense onde un psicópata con problemas de dependencia maternais, dous estafadores e un recepcionista en parte fillo de Tarantino e Roth, en parte de Guy Ritchie artellan un enredo con certo pouso estrutral clásico, semellante ás propostas de Miller en Morte de un viaxante ou esa doble moral tan presente en Todos eran meus fillos. Mais McDonagh naceu nos 70 e a súa irreverencia ten trazos do cinema da época que aínda se podía ver no Soho e a música que abandonaba, en certo modo, as raíces do folk para se tornar na proposta rabiosa dos Nipple erectors ou como se lles coñecería ao tempo, os Pogues. Love and Hate, baby. A denuncia dos problemas da sociedade americana desde o celme cultural dos estereotipos que se nos aprenderon coma o construto da sociedade americana. O propio reflexo, argumentable, do sentimento de estranxeiría do propio McDonagh ante as táboas de Broadway para as que foi escrita a peza.
O motel, agobiante, pasado de moda, cutre, en cores intensas que disimulan ben as manchas de sangue e seme amparando unha habitación con fiestra a unha escaleira de incendios. Entendemos que o motel non é de planta baixa. Alí xestiónase un intercambio. A acción comeza coa historia xa a medio camiño, un home de gabardina, deses que poderían ter soñado algún día con ser Sam Spades pero quedan noutra cousa deita dous tiros contra alguén dentro dun armario. Chega o recepcionista que será o único personaxe que se mova entre grises, indo da lóxica ao surrealismo, e inquire pola ausencia dos seus dous acompañantes, unha moza guapa e un negro… Se non estivesemos falando dos Estados Unidos, a posta en escena proposta polo dramaturgo levaríanos a moitas sitcons británicas. Mágoa que no país ao outro lado do Atlántico, non se poidan arranxar as desfeitas poñendo auga a quencer.
Entrega en man é unha comedia de xénero negro, de humor negro, de denuncia do racismo e dun xeito de pensamento globalizado nos homes de máis de corenta (malia que non sexan brancos nin perdesen unha man) en moitos lugares do planeta. Da crueldade dos zoos, ou do ser humano ou da certeza de que as gaiolas non teñen por que ter barrotes, poden ser habitacións ás que os seus habitantes se ven condenados a retornar sen resolver as súas diferenzas, sen acatar a evidencia da derrota, sen perder malia a imposición da realidade, os prexuízos que os definen na mezquindade.
Marilyn e seu mozo escoitan da chegada á vila dun home que anda na procura dunha man que lle cortaron hai 27 anos. Adoecidos por facer algo de pasta (nin sequera un puñado de dólares que a cousa chega só a 500) rouban unha man do Museo de Historia Natural e tentan venderlla coma a súa propia. Sendo a man dun negro o asunto non sae demasiado ben. Velaquí o regusto británico no surrealismo, o punto de partida en que os habitantes dos suburbios consideran que unha man negra pode solucionar os seus problemas, o erro do esbirro tantas veces observado nas parellas cómicas da BBC ou da ITV, desde Os Novos ate Little Britain. Deseguido coñeceremos a historia de como Carmichael quedou manco ao lle cercenaren a man un grupo de fillos de puta cando novo, deitándoa na vía ao pasar un convoio. A través de Mervyn, a constante desestabilizadora da transacción e voz da lóxica a través de preguntas que agroman na cabeza do público, recuperamos ese tecido in and out do esquema británico narrativo (Pero se cha cortou un tren, como non vai estar esnaquizada? E pensas que a vas recoñecer? E como vai estar aínda en bo estado?). O elemento externo desequilibra deconstruíndo o esperado, facendo patente que os antiheroes non teñen por que ser eficientes, que tamén poden ser totalmente ruíns e egoístas e construír a vitoria a golpes de sucesivas derrotas nadas de situacións grotescas, coma aquela na que Toby tentará apagar unha vela lanzando mans amputadas da colección de Carmichael sen respecto ningún polos obextos que guinda e que, unha tras outra vez, acaban parados por Mervyn coma se dun gardameta se tratase.
No auditorio vai unha calor abafante que imprime o comezo da representación de certa lentitude e a cabeza adáptase a este ritmo malia os comentarios dos espectadores da fila de atrás, tan críticos no pregón, tan atentos na obra… No espazo do teatro no que o tempo non ten por que existir ate que cae o pano, Evaristo Calvo defende un papel que en Nova York foi tecido para Christopher Walken, e acompañan María Roja coma Marilyn, Diogo Sales coma Toby e mais Santi Romay no papel de Marvyn. Hai na proposta faragullas ao pensamento crítico e altamente político alén das referencias marcadas á xenofobia e o racismo. Hai, ou percibo na pel, una intención cara abafamento de estarmos condenados a vivir sempre a mesma escena, a non ter escapatoria daquel cuarto onde todo se torceu. Quizáis a irreverencia do texto con linguaxe claramente non inclusiva, con acusacións máis que insinuacións, pida aínda un punto máis acusado de crueldade na escena. Do ridículo do gore que non precisa tanto do sangue coma da atmósfera e as palabras. Probablemente sexa cuestión de puntos de vista e camiñar sobre a liña de pesca no chan, ten ese mesmo valor que ser funambulista sen rede. Igual, como me dixo un contador á porta do teatro, ambos estamos trabucados.
Cae o pano e as espectadoras estarrícanse felices, sabéndose cómplices da representación. Levan parte do observado no maxín, na punta dos dedos, no sorriso esquivo, na gorxa que ecoa certas pasaxes. Apláudese malia molicie da temperatura e humidade do escuro, apláudese desde a gorentía de saborear o lado escuro e, dalgún xeito, saberse mellor que Charmichael & compañía.
No exterior noite, Mr D non asoma a súa face de lúa. Eu bebo café negro e penso en canto de común temos as galegas coas irlandesas, ate cando as irlandesas queren escribir un conto de americana.
Disclaimer: Quen queira saber máis sobre Entrega en man pode ler a entrevista con Cándido Pazó en Táboas.gal, apoiar ao teatro galego acudindo ás representacións que de seguro fará a compañía desta obra e descubrila por si propixs, ou tamén ler unha crítica á posta en escena da Mostra de Cangas a través da app Piso Franco.
